Ondanks alle mooie initiatieven die voorzitter van de Europese Commissie (EC), Ursula von der Leyen, vanaf de start van het huidige EC-College van Commissarissen in 2019 heeft gepresenteerd, mogen we na ruim vier jaar concluderen dat haar termijn op het terrein van vrijhandelsovereenkomsten ronduit teleurstellend is. Met de verkiezingen van het Europees Parlement (EP) op 6-9 juni 2024 en de einde van de ambtstermijn van de EC op 31 oktober 2024 in het vooruitzicht, wordt het tijd om de voorlopige balans op te maken.

Nieuw Zeeland, Australië, Chili en Kenia

Tot dusver is de Europese Commissie onder de eindverantwoordelijkheid van Von der Leyen er uitsluitend in geslaagd om vrijhandelsakkoorden te bereiken met Nieuw-Zeeland en Kenia. Ook een aanpassing c.q. uitbreiding van de EU-vrijhandelsovereenkomst met Chili lijkt binnen de huidige termijn van de EC nog te kunnen worden afgerond. Veel verder lijkt EU-handelscommissaris Valdis Dombrovsis deze lijst van akkoorden niet uit te kunnen breiden.

Ronduit beschamend is het feit dat de EC er dit jaar zelfs niet in geslaagd is om een vrijhandelsovereenkomst te bereiken met Australië. Eind oktober dit jaar dachten beide partijen in de marge van een G7-meeting in Osaka een definitief akkoord te bereiken, maar Australië besloot deze onderhandelingen af te breken met een duidelijke verwijzing naar de te beperkte EU-markttoegang voor landbouwproducten.

Mercosur, India en Indonesië

De economische voordelen die voortvloeien uit de genoemde overeenkomsten met relatief kleine landen, steken schril af bij de handelsvoordelen die zouden kunnen worden gerealiseerd via vrijhandelsovereenkomsten met de Mercosur-landen (Brazilië, Argentinië, Paraguay en Uruguay), Indonesië en India. Voor wat betreft de laatstgenoemde twee grote (en sterk groeiende) economieën is het inmiddels wel duidelijk dat de EC binnen de huidige termijn geen handelsakkoord zal bereiken.

Het steeds uitgebreidere pallet aan eisen dat de EC stelt op het terrein van bijvoorbeeld handel en duurzaamheid (TSD*) maakt het simpelweg onmogelijk om met deze twee landen een akkoord te sluiten. Vertegenwoordigers van India hebben de EC heel duidelijk laten weten dat het geen sanctiemogelijkheden accepteert op het terrein van TSD. Bij de EC-onderhandelaars van DG Trade is het inmiddels wel duidelijk dat de EU bij deze onderhandelingen met India en Indonesië haar eisenpakket stevig zal moeten bijstellen als zij daadwerkelijk een handelsovereenkomst met deze landen wil bereiken, minder uitgebreid maar toch ambitieus zou hier de leidraad moeten zijn.

EU-Mercosur toch nog een lichtpuntje?

EU-Mercosur, het lijkt een never ending story. De EC wil graag een akkoord bereiken, tenminste als er op het terrein van TSD een aantal bepalingen uit een in 2019 bereikte tekst kunnen worden aangepast (naar de mening van de EC een verduidelijking, naar de mening van de Mercosur-landen een aanscherping). De Mercosur-landen willen hiervoor op andere terreinen (w.o. overheids-aanbestedingen) gecompenseerd worden.

Aan EU-zijde zijn onder meer de grote lidstaten Duitsland, Spanje en Italië voorstander van een dergelijk akkoord, terwijl Frankrijk - traditioneel zeer protectionistisch op het terrein van landbouw - tegenstander is. Ook Oostenrijk, Ierland en Nederland (althans de Tweede Kamer) zijn zeer kritisch over dit akkoord.

Aan Mercosur-zijde is de Braziliaanse President Lula groot voorstander van een snel akkoord, maar hij zal moeten wachten op het oordeel van de nieuwe Argentijnse President Javier Milei. Tijdens zijn campagne heeft Milei zich fel uitgelaten tegen Mercosur als douane-unie, maar zijn minister van Buitenlandse Zaken Diana Mondino heeft inmiddels warme woorden uitgesproken over zowel Mercosur als de beoogde handelsovereenkomst tussen Mercosur en de EU. Kortom, een snelle doorbraak kan niet worden uitgesloten.

^{*Trade and Sustainable Development}