Zijn oliën en vetten brandgevaarlijk?

Wat is het verschil tussen een olielamp en een molotovcocktail? Beide hebben een lont en zijn gevuld met een brandbare vloeistof, plantaardige olie in de olielamp en benzine in de molotovcocktail. Na het aansteken van de lont zal de olielamp rustig branden en de molotovcocktail ontploffen.

Hoe kan dat? Betekent dit dat oliën en vetten niet brandgevaarlijk zijn?

Oliën en vetten ontbranden pas bij een temperatuur van boven de 300 °C, benzine bij minder dan 0 ^oC. Alleen door sterke verhitting zullen oliën en vetten ontbranden.

Maar er zijn mij twee situaties bekend waar oliën en vetten bij een lagere temperatuur wel tot brandgevaarlijke situaties kunnen leiden:

1. Hete olie in combinatie met water.
2. Onverzadigde olie in een poreus medium.

Hete olie in combinatie met water.

Ik hoop dat iedereen weet dat je een oververhitte brandende frituurpan NOOIT met water moet blussen. Water is zwaarder dan olie, zakt naar de bodem en zal door de hoge temperatuur heftig gaan koken. De exploderende stoom zal de brandende olie meesleuren en tot een ontploffing van de inhoud van de pan leiden (zie afbeelding).

In de olieraffinage is er een voorbeeld van een soortgelijke reactie bij een veel lagere temperatuur. Tijdens het ontzuren van olie in een puntketel (een gesloten vat met een conische bodem) wordt er een waterige loogoplossing aan olie van 90 – 95 °C toegevoegd. Bij een handmatig bedrijf kan door onoplettendheid van de operator de olie tot boven de 100 °C zijn verwarmd. De toegevoegde loogoplossing gaat dan heftig koken. Door de ontstane drukgolf wordt de volledige inhoud van de puntketel (10 tot 20 ton) via de vacuümset het dak op geblazen. Dit gaat gepaard met een groot geraas. Dit overkwam een van mijn operators, hij kwam wit weggetrokken in mijn kantoor en is het zijn leven lang niet meer vergeten.

Onverzadigde olie in een poreus medium.

Onverzadigde olie in een poreus medium kan uit zichzelf ontbranden bij een temperatuur die veel lager is dan waarop olie normaal gaat branden. Dit wordt vermoedelijk veroorzaakt door oxidatie van de olie in contact met lucht. Deze reactie produceert warmte die door de slechte warmtegeleiding van olie niet wordt afgevoerd. In de ontstane warme plekken kan de temperatuur tot boven de ontbrandingstemperatuur van de olie stijgen. Onverzadigde olie oxideert sneller en zal eerder tot zelfontbranding komen.

Een bekend voorbeeld hiervan is de zelfontbranding van lijnzaadolieresten in poetskatoen (het poreuze medium). Verzekeraars melden op internet verscheidene branden die ontstaan zijn nadat iemand zijn houten vloer of tafel met lijnzaadolie had behandeld. Het gebruikte poetskatoen ontbrandde na afloop wat tot grote schade leidde. Dit risico geldt ook voor andere onverzadigde oliën.

Ik was net verantwoordelijk voor de raffinaderij in Frankrijk toen er brand uitbrak. Warme zonnebloemolie was gelekt in de steenwolisolatie van een ketel en spontaan in brand gevlogen. Gelukkig werd dit snel ontdekt en bleef de schade beperkt tot de betreffende ketel.

In de plantaardige olieraffinage is de zelfontbranding van onverzadigde olie in gebruikte bleekaarde een andere belangrijke bron van branden. Dit geldt vooral na het droogblazen van de bleekaardekoek als het contactoppervlak olie-lucht groot is. Dat was waarschijnlijk de oorzaak van de fabrieksbrand in Lichtervelde (zie foto beneden)

In de Franse raffinaderij werd de gebruikte bleekaarde met een schroeftransporteur vanonder de filters naar een container buiten het gebouw getransporteerd. De vermenging met lucht resulteerde in één containerbrand per dag. Gelukkig hebben we dat na vervanging van de schroeftransporteur door een gesloten ketting transporteur onder stikstofoverdruk kunnen verminderen tot één brand per kwartaal.

Een gevarenanalyse gevolgd door de juiste beschermingsmaatregelen en continue monitoring kan het risico van bleekaardebranden sterk verminderen.

In tegenstelling tot benzine zullen oliën en vetten alleen bij een zeer hoge temperatuur ontbranden. Deze temperatuur wordt bereikt dicht bij de vlam in de lont van de olielamp. Maar vergis je niet, brandgevaarlijke situaties kunnen onverwacht ontstaan bij een lagere temperatuur door vermenging van hete olie met water en luchtcontact van onverzadigde olie in een poreus medium. Dan worden die oliën en vetten alsnog een molotovcocktail.

Afbeeldingen: Een olielamp, een ontploffende frituurpan en de brand van de lijnoliefabriek in Lichtervelde

Gerrit van Duijn, met roots in Delft en een PhD in technische wetenschappen, heeft decennialang gewerkt in de wereld van olie en vet, onder andere bij Unilever en MaasRefinery. Nu Gerrit met pensioen is, deelt hij zijn verwonderingen en ervaringen als columnist in ons magazine. De komende negen edities lees je elke keer een nieuw verhaal uit de reeks - Verwonderingen van Gerrit.